Otpor u terapiji je u biti otpor promeni. To je jedna zaglavljenost koja izvire iz nesklada između nagona i želja osobe, sa jedne strane, i njenih uverenja o tome šta „treba”, „mora” i „ne sme” da čini, sa druge strane. Neko može rigidno da se drži određenih stavova i istrajava u ponašanjima koja mu škode, a da ne pokazuje želju ni nameru da se promeni. Međutim, čak i kada osoba žudi za promenom i tačno zna kako da je ostvari, ona i pored toga može da ne preduzima ništa. "Zdrav razum" ovo čita kao malodušnost, slabost volje, iracionalnost ili moć navike. Jer kako je moguće da nešto želimo i imamo kapaciteta da to i ostvarimo, pa ipak ne činimo ništa?
Psihoanalitičari su ovu paradoksalnu situaciju objašnjavali kao unutrašnji sukob između suprotstavljenih sila - ida i superega, nesvesnog i svesnog. Tradicionalno razumevanje otpora implicira da self vrši nasilje nad samim sobom i da je potrebno osloboditi se otpora kao zaposednutosti đavolom. Tu na scenu stupa sveznajući terapeut kao arhanđel koji ubija aždaju i slama klijentov otpor.
Fric Perls (jedan od osnivača geštalt terapije), naprotiv, u otporu prepoznaje kapacitet klijenta za kreativnu adaptaciju i shvata koliko je važno poštovati ga. I ostali geštaltisti posmatraju otpor kao „self u akciji”, kao „ekspresiju selfa” ili kao „aktivan izraz vitalnosti” klijenta. Ne postoji dobar i loš self koji su u sukobu, a slamanje otpora bilo bi nasilje - eliminisanje kapaciteta selfa.
Otpor je autentični odgovor selfa na situaciju koju doživljava kao preteću.
„Opirući se terapeutu, klijent štiti sebe od percipirane štete. Prema tome, terapeut koji napada odnosno savladava otpor stavljen je u poziciju da savladava jedan prirodan i važan odgovor. Zašto bismo mi od ogranizma očekivali da se odrekne zaštite svog integriteta, čak i kada se pretpostavi da je to od čega se brani 'dobro za njega'.” (Kepner)
Iz pozicije klijenta, cilj otpora je zaštita integriteta organizma, i zbog toga čak i kada su klijent i terapeut ujedinjeni u naporima da slome otpor on uporno opstaje jer će „potrebe za opstankom i integritetom navladati pritiske za promenom”.
MANIFESTACIJE OTPORA
U terapiji otpor se može pojavljivati indirektno kroz kašnjenje, propuštanje sastanaka, zaboravljanje domaćih zadataka ili izbegavanje tema; direktno u odbijanju terapeutovih intervencija; kao i kroz somatizaciju.
Ako obratimo pažnju na telesno, primetićemo da se otpor manifestuje kroz karakterni oklop (V. Rajh) odnosno hroničnu tenziju u muskulaturi i držanju, koja ne popušta kao odgovor na terapijski rad ili popušta trenutno, ali se vraća čim se intervencija završi.
U psihosomatici, simptomi koji se pojavljuju tumače se kao pokušaj ispoljavanja onih otuđenih aspekata selfa. Kepner, terapeut telesne orijentacije, kaže da „većina naših 'neobjašnjivih' telesnih procesa mogu da se posmatraju kao egzistencijalne poruke otuđenih delova selfa.” Terapeutov zadatak je da pomogne klijentu da rastumači poruke svog tela, da razreši nedovršene situacije koje su zahtevale od osobe da otuđi određeni deo selfa, i da tako popuni praznine u organizmu.
JEDAN SLUČAJ RADA S OTPOROM
Veština je raditi sa otporom, a ne protiv njega. Iako prihvatamo da je otpor „ekspresija selfa” moramo imati u vidu da on deluje izvan svesnosti i nije „ekspresija izbora”. U tom smislu, otpor sprečava organizam da zadovolji izvornu potrebu. U otkrivanju te izvorne potrebe, terapeut može samo da sledi klijenta jer je klijent taj koji zna - čak i onda kada ne zna svesno. Svaki pokušaj „vođenja” ili „lečenja”, klijent prepoznaje (svesno ili nesvesno) kao pritisak da bude drugačiji i on će se tome (svesno ili nesvesno) opirati. Klijent koji se odupire terapeutovim interpretacijama i intervencijama, neretko zaslužuje pohvalu od terapeuta. Na primer, kada se klijent koji hronično potiskuje agresiju besno opire terapeutovim intervencijama, terapeut ne sme propustiti priliku da ga zbog toga pohvali.
Kepner navodi primer klijenta koji je kao slabašan, mlađi brat u porodici sa mnogo dečaka naučio da suzbija svoju agresiju da se ne bi obrukao. Ovaj dečak odrastao je u naučnika uglađenih manira koji je zatražio pomoć zbog konstantne napetosti u grudima. Kepner je pokušao da ga navede da se opusti, ali sve što je postigao bilo je da napetost „šeta” iz jednog dela tela u drugi. Onda je odlučio da napetost u grudima iskoristi tako što će je pretvoriti u akciju. Počeo je da rukama pritiska klijentove grudi i da traži od klijenta da se pritisku suprotstavi disanjem. Kada bi tenzija prešla u vilicu, tražio je da se ispolji kroz grimasu. Ako bi prešla u ruke, tražio bi od klijenta da ih upotrebi u kontaktu s njim. Posle nekoliko minuta „prijatnog rvanja” klijent se setio da se nije rvao od detinjstva, a shvatio je i zašto.
„Da sam ja prišao njegovom premeštanju tenzije kao nečemu čega se treba otarasiti ili nečemu što treba inhibirati; da sam je interpretirao kao njegov otpor da otvori svoje srce prema svom ocu, ili pak kao njegov otpor protiv orgazma, mi ne bismo mogli da otkrijemo funkciju tenzije koja je postojala u njoj samoj. Naravno, njegova tenzija mogla bi se, sa psihoanalitičkog gledišta, posmatrati kao odbrana od sopstvene agresije i ona je kao takva i postojala. Ali to nije bila samo odbrana; tenzija je sama po sebi bila ekspresija agresije, mada u više indirektnoj formi. Uvažavajući adekvatnost njegove tenzije i pronalazeći načine da je razvijemo i proširimo, mi smo bili u stanju da učinimo očiglednijim njeno značenje za njegovo funkcionisanje. Kasnije, bili smo u mogućnosti da otpor stavimo u funkciju organizma, tj. da ga učinimo svesnim, prisvojenim i iskazanim.” (Kepner, Telesni proces)
I PREPREKA I KREATIVNA SILA
Otpor je izraz kreativnog prilagođavanja u situaciji u kojoj klijent nema dovoljno samo-podrške da načini promenu. Količina energije koju klijent ulaže u napor da nešto drži van svesnosti ukazuje na dubinu unutrašnjeg konflikta. Ako guramo osobu u suočavanje sa potisnutim sadržajem pre nego što ona za to ima dovoljno snage i podrške, možemo joj samo naneti štetu.
Polsterovi ističu dvostruku prirodu otpora -- i prepreka i kreativna sila -- i potrebu da se fokus stavi na istraživanje umesto na otklanjanje otpora. Podsećaju nas, takođe, da je otpor neotuđivi deo ličnosti, one ličnosti koja je osoba postala razvivši otpor, i da ona osoba koja je postojala pre ove kreativne adaptacije više ne postoji, niti ju je moguće vratiti u život otklanjanjem otpora. Jedini put koji terapeut može da sledi je da prihvati klijenta baš takvog kakav jeste „ističući ono što postoji, tako da to postane energizovani deo karaktera individue, umesto mrtvog bezličnog bremena.”
Perls nas hrabri da ne izbegavamo bolne teme, patnju i konflikt jer se kroz njih raste -- pojavljivanje nove figure moguće je samo kroz destrukciju stare.
„(P)atnja i konflikt nisu beznačajni, niti nepotrebni: oni ukazuju na destrukciju koja se događa u celokupnoj formaciji figure/pozadine, kako bi se nova figura mogla pojaviti. Ovo se ne dešava u odsustvu starog problema, već rešavanjem starog problema, obogaćenog upravo svojim teškoćama, i inkorporiranjem nove materije – baš kao što i veliki istraživač ne izbegava bolne kontradiktorne dokaze svojoj teoriji, već traga za njima, kako bi proširio i produbio teoriju. Pacijent se zaštićuje ne ublažavanjem teškoće, već time što počinje da doživljava teškoću, upravo u onim oblastima gde takođe doživljava sposobnost i kreativni elan.”
Comments